Həzrət Məhəmməd (s) miladi 630-cu ildə yeni bir dinin- İslamın əslarını və prinsiplərini insanlar arasında təbliğ etməyə başladıqdan qısa müddət sonra Ərəbistan yarımadasının böyük bir hissəsi son haqq dini qəbul etdi. Xüləfai-Raşidin dövründə fəth hərəkatlarının başlaması ilə İslam dini Ərəbistan yarımadasının sərhələrini aşaraq daha uzaq diyarlara yayılmağa başladı.
İslam dini eyni zamanda mədəniyyət dinidir. Belə ki, tarixi mənbələr göstərir ki, İslamın ayaq basdığı hər yerdə qısa müddət ərzində mədəniyyət dirçəlmiş, hətta çiçəklənmə dövrünə qədəm basmışdır. Bu da son haqq dinin nə qədər cahanşümul olduğunu bir daha təsdiq edir.
İslamın və İslam mədəniyyətinin sürətlə yüksəldiyi dövrdə Avropa öz qaranlıq dövrünü yaşayırdı. Həzrət İsanın (ə.s.) gətirdiyi din təhrif edilmiş, din xadimləri (keşişlər, rahiblər) xristianlığı kilsəyə həbs etmişdilər. Kilsənin icazəsi olmadan heç bir ölkə başçısı ciddi bir iş görə bilmirdi. Hətta xalqdan toplanan verginin miqdarının artırılması vəziyyəti daha da pisləşdirirdi. Avropa cəhalət içərisində çırpınarkən İslam dini Priney yarımadası (İspaniya) və Sicilya adası (İtaliya) istiqamətində Avropaya daxil olmağa başladı.
İslam dini əsasən Priney yarımadasında uzun illər hökmranlıq etmişdir. Burada müsəlmanlar tərəfindən qurulan dövlət Əndəlüs (bu dövlət sonrakı dövrlərdə Kordova adlanacaqdır) xilafəti olaraq adlandırılmışdır. Əndəlüs həmçinin elm mərkəzi olaraq da bütün İslam dünyasında ad qazanmışdı. Əndəlüsün hər keçən gün daha da inkişaf etməsi bir çox müsəlman alimin bölgəyə köçməsinə səbəb olmuşdur. Qurtubi, Məkki ibn Əbi Talib, Zəhrəvi kimi məşhur müfəssirlər, İbn Bacə, İbn Tüfeyl, İbn Rüşd kimi filosoflar, Muhyiddin ibn Ərəbi kimi sufi şeyxləri, Cabir ibn Əflah kimi astronomiya mütəxəssisləri məhz Əndəlüsün yetişdirdiyi şəxsiyyətlərdən sadəcə bir neçəsidir. Hətta Cabir ibn Əflah Avropada “Cəbər/Gəbr” adı ilə tanınmışdır.
Müsəlmanların elmi nəaliyyətlərlə məşğul olduğu dövrdə Avropada İslam mədəniyyətinə qarşı maraq oynamışdır. Ümumiyyətlə, bu marağı iki başlıq altında toplaya bilərik. Bunlardan ilki, avropalıların İslam dininə olan maraq dairələri idi. Bu da onları İslam dinini və müqəddəs kitabı Qurani-Kərimi öyrənməyə təşviq edirdi. İkincisi isə, müsəlmanların elmi nəaliyyətləri avropalıların maraq dairələri məşğul edirdi. Çünki müsəlmanlar çinlilərin ixtira etdikləri kompası daha da təkmilləşdirərək gəmilərdə istifadə ediləcək hala gətirmişdilər. Eyni zamanda müsəlmanlar astronomiya sahəsində də öz sözünü deməyi bacarırdıları. Üstürlab olaraq adlanan və göy cisimlərini tədqiq etməyə imkan verən alət də müsəlmanlar tərəfindən təkmilləşdirilmişdi. Üstürlabın təkmilləşdirilməsi müsəlmanların gəmiçilik və xəritəçəkmə sahəsində də elmi nəaliyyətlərə sahib olduğunu bildirir.
Böyük İslam filosofları arasında yer alan İbn Tüfeyl bir çox avropalı yazıçıya ilham mənbəyi olmuşdur. Belə ki, onun qələmə aldığı “Həyy ibn Yəqzan” adlı əsəri avropalı yazıçı Servantes Robinzonun fikirlərinin formalaşmasına və eyni məzmunda kitab yazmasına səbəb olmuşdur. İbn Tüfeylin tələbəsi İbn Rüşd isə Avropanı Astotel fəlsəfəsi və məntiqi ilə yenidən tanış edən şəxsdir. İbn Rüşd zamanında demək olar ki, Avropada Aristotel fəlsəfəsi itmiş vəziyyətdə idi. Filosofun Əndəlüsdə Aristotelin əsərlərini Ərəb dilinə tərcümə etməsi Avropanın Aristotel fəlsəfəsi və məntiqi ilə yenidən tanış olmasına səbəb oldu.
Müsəlmanlar həmçinin tibb sahəsində də öz sözünü deməyi bacarmışdılar. Böyük filosof və həkim olaraq tanınan İbn Sina “Kitabut-tibb” adı ilə qələmə aldığı 15 cildlik əsərində tibb elminin incəliklərindən bəhs etmişdir. İbn Sinanı tibb elmində məşhurlaşdıran səbəblərdən biri də kitabında yer verdiyi tibbi bilikləri təcrübələr və praktikalar ilə dəstəkləməsi olmuşdur. Məhz buna görə İbn Sinanın tibb elminə həsr etdiyi əsəri Avropada XVIII əsrə qədər həkimlərin stolüstü kitabı olmuşdur (İbn Sina Avropada Avissena olaraq tanınır).
Görüldüyü kimi, Avropa mədəniyyətinə İslam dininin və müsəlmanların ciddi təsirləri olmuşdur. Hər nə qədər avropalılar İslam dininə qarşı əks cəbhədə olsalar da, müsəlmanların təsirləri hələ də Avropa mədəniyyətində mövcuddur. Belə ki, İspan dili kimi tanınmış bir dildə Ərəb mənşəli sözlərin mövcudiyyəti fikrimizi təsdiqləyir.
Murad Ağayev
