Hədisi-şərifdə buyurulduğu kimi:
“Hər kim dünyada elmini artırar, lakin zöhd və təqvasını artırmazsa, o adam yalnız Allahdan uzaqlığını artırar”. (Süyuti, Camius-Sağir, II, 169)
İmam Qəzali həzrətləri də oğluna vəsiyyətində sanki bu hədisi şərh edir:
“Ey oğul, elmsiz əməl olmayacağı kimi, əməlsiz elm də sadəcə dəlilikdir. Onu bil ki, bu gün səni günahlardan uzaqlaşdırmayan və ibadətə yaxınlaşdırmayan elm sabah da cəhənnəmdən uzaqlaşdıra bilməyəcək (və cənnətə yaxınlaşdırmayacaq)”.
Ömür kimi bir nemət olan elmin də lazımi yerə sərf edilməsi vacibdir. Buna əməl olunmazsa, israf sayılar. Həmçinin faydasız elmin təkəbbür, eqoizm, mənəviyyatsızlıq və özünü bəyənmək kimi əks təsirləri insanı həlaka sürükləyər. Sələf alimlərindən Əbu Hazim belə demişdir:
“Allaha yaxınlaşdırmayan hər bir nemət və elm yalnız baş bəlasıdır”.
Elmdən, yəni əşya və dünyadakı ilahi qanunların öyrənilməsindən məqsəd onlardan Allahın əzəmətinə və qüdrət təcəllilərinə yol tapa bilmək və “mərifətullah”dan, yəni qəlbən Allahı tanıya bilməkdən nəsiblənməkdir.
Əgər elm neməti bu qayəyə xidmət edərsə, möminin imanını gücləndirər, həyatın əsl məqsədini idrak etmək yolunda faydalı olar.
Ona görə Allah-Təalanın ilk əmri “iman et, müsəlman ol, ibadət et, gözəl əxlaq sahibi ol” kimi əmrlərdən əvvəl
“ اِقْرَاْ Oxu!” olmuşdur.
Bunun mənası isə budur ki:
Öz varlığındakı hikmətləri oxu!
Cahandakı sirləri, yəni kainat kitabını səhifə-səhifə, qəlb gözü ilə oxu!
Qurani-Kərimdəki sirr, hikmət və həqiqətlərin dərinliklərinə dalaraq oxu!
Məhz bu üçünü özündə cəm edə bilən insan dərhal səcdəyə qapanar. Bu təfəkkürü canlı tutduqca, sonsuz həqiqət sirlərinə güzgü olar, daima ilahi məhəbbətlə diri yaşayar.
“…Qəlblər yalnız Allahın zikri ilə aram tapar…” (ər-Rad, 28) ayəsinin təcəllilərinə məzhər olar.
İstər göydəki günəş, istər təndirdə yanan od, istərsə də şam alovu… Bu alovlar ona cəhənnəmi və Haqqın qəzəbindən uzaqlaşmağı, təqvanı xatırladar…
Bir bağça, bir çay və bülbül tərənnümləri ona cənnəti və oraya girmək üçün lazım olan əməlləri xatırladar. Şahid olduğu nemətlər şükrünü, oxuduğu qüdrət və əzəmət axışları isə Allah qorxusunu artırar.
Qurani-Kərim daima bizi bu mənada elmə, təfəkkürə, düşünüb ibrət almağa dəvət edir.
Quranda bütün elmlər var, amma əsas etibarı, hikmət və sirr tərəfi ilə…
Bu ilahi təcəllilər qarşısında hikmətə yönəlməyənlərə Allah-Təala belə deyir:
اَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْاٰنَ اَمْ عَلٰى قُلُوبٍ اَقْفَالُهَا
“Onlar Quran barəsində düşünməzlərmi? Yoxsa ürəklərinə kilid vurulmuşdur?”. (Muhamməd, 24)
Quran bizə qəlblərin kilidini açacaq xəbərdarlıqlarla, mühasibəyə sövq edən suallarla elmin hikmət yönünü təlim edir.
OSMAN NURİ TOPBAŞ
KAİNAT, QURAN və İNSAN, İPƏKYOLU NƏŞRİYYATI
