İnsan öldükdən sonra qəbrə qoyulduqda Münkər və Nəkir adında iki mələk gələrək “Rəbbin kimdir?”, “Peyğəmbərin kimdir?”, “Dinin nədir?” deyə soruşar.
İman və gözəl əməl sahibləri bu suallara doğru cavab verərlər. Belə ölülərə Cənnət qapıları açılar və Cənnət onlara göstərilər. Kafir və ya münafiq olanlar isə bu suallara doğru cavab verə bilməzlər. Onlara Cəhənnəm qapıları açılar, oradakı əzab göstərilər. Möminlər nemət içərisində və rahatlıqda yaşayarkən, kafir və münafiqlər qəbirdə əzab görəcəklər.
Qəbirdə əzab və nemətin varlığını göstərən bir çox ayə və hədislər var. Bir ayeyi-kərimədə belə buyurulur: “Onlar (Firon və tərəfdaşları qəbirdə) səhər-axşam oda salınarlar. Qiyamətin qopacağı gün də (deyiləcək ki): Firon əhlini ən şiddətli əzaba salın!” (əl-Mumin, 46) Bu ayədən məlum olur ki, qiyamət qopmadan əvvəl, yəni qəbirdə də əzab vardır.
Hz. Peyğəmbər (s.ə.s) bir qəbiristanlıqdan keçərkən iki məzardakı ölünün bəzi kiçik şeylərdən ötəri əzab çəkməkdə olduqlarını gördü. Bu iki məzardakı ölülərdən biri həyatında fitnə-fəsad çıxarar, digəri isə sidiyin murdarlığından çəkinməzdi. Rəsulullah (s.ə.s) yaş bir budaq götürdü, ortadan ikiyə böldü və hər bir parçanı iki qəbirə də ayrı-ayrı basdırdı. Bunu görən səhabələr niyə belə etdiyini soruşduqda buyurdu: “Bu iki budaq quruyana qədər o ikisinin çəkməkdə olduğu əzabın yüngülləşdirilməsini ümid edirəm”. (Buxari, Cənaiz 82; Müslim, İman 34; Əbu Davud, Təharət 26). Hz. Peyğəmbər (s.ə.s) digər bir hədisində belə buyurur: “Qəbir ya Cənnət bağçalarından bir bağça, ya da Cəhənnəm çuxurlarından bir çuxurdur”. (Tirmizi, Qiyamə 26)
Başqa bir hədisdə belə buyurulmuşdur: “Ölü məzara qoyulan kimi birinə Münkər, digərinə Nəkir adı verilən qara və mavi iki mələk gələr, ölüyə belə deyərlər: “Muhamməd (s.ə.s) deyilən şəxs haqqında nə deyərsən?” O da belə cavab verər: “O, Allahın qulu və Rəsuludur. Mən şahidlik edirəm ki, Allahdan başqa ilah yoxdur, Muhamməd də Onun qulu və elçisidir”. Bunun üzərinə mələklər: “Biz sənin belə deyəcəyini onsuz da bilirdik”, – deyərlər. Sonra onun məzarını yetmiş arşın genişlədərlər. Bu ölünün məzarı işıqlandırılar və nurlandırılar. Daha sonra mələklər ölüyə: “Yat və dincəl”, – deyərlər. O da: “Ailəmə gedin, vəziyyəti xəbər verin”, – deyər. Mələklər ona: “Zifafa girən və yalnız ən çox sevdiyi adam tərəfindən oyandırılan şəxs kimi məhşər gününə qədər sən yatmağına davam et”, – deyərlər. Əgər ölü münafiq olsa, mələklər belə deyər: “Muhamməd (s.ə.s) deyilən şəxs haqqında nə deyərsən?” Münafiq də belə cavab verər: “Xalqın Muhamməd haqqında bəzi şeylər söylədiklərini eşitmiş, mən də onlar kimi danışmışdım. Başqa bir şey bilmirəm”. Mələklər ona: “Belə deyəcəyini onsuz da bilirdik”, – deyərlər. Daha sonra yerə: “Bu adamı var gücünlə sıx”, – deyə səslənilər. Yer də sıxmağa başlayar. Belə ki, o kimsə sümüklərini bir-birinə keçmiş kimi hiss edər. Məhşər gününə qədər bu çətinlik davam edər”. (Tirmizi, Cənaiz 70)
Əbu Hənifəyə görə, peyğəmbərlər, uşaqlar və şəhidlər qəbir sualı ilə qarşılaşmazlar. Ancaq Əbu Hənifə kafirlərin uşaqlarına qəbirdə sual soruşulması, Cənnətə girmələri və onlarla əlaqədar bənzər bəzi sualları cavabsız buraxmışdır.
İslam alimləri vacib bir səbəb olmadıqca qəbirlərin bir yerdən başqa yerə köçürülməsini caiz görməmişlər. Su basması, yol keçməsi və ya düşmən tərəfində qalma ehtimalı varsa, bu kimi səbəblərlə qəbiristanlığı başqa yerə nəql etmək caizdir. Cənazə qəbirə qoyulub üzərinə torpaq atıldıqdan sonra artıq uca Allaha təslim edilmiş sayılır. Zərurət olmadıqca qəbirin açılmaması lazımdır. Cənazənin qəsb edilmiş yerə və ya qəsb edilmiş bir paltar ilə basdırılması, yaxud bu əraziyə başqasının sonradan şufa yoluyla malik olması zərurət hallarına nümunə göstərilə bilər. Belə olan təqdirdə ərazi və ya paltar sahibinin istəyi ilə qəbir açılar. Paltar götürüldükdən sonra qəbir örtülər ya da cənazə bu yerdən başqa yerə nəql edilər. Bu edilmədiyi təqdirdə mülk sahibi torpağı əkin yeri edə bilər. Paltar sahibi də istəsə paltarın qiymətini tələb edə bilər.
Bir ölünün cəsədi tamamilə torpaq olub, sümükləri də yox olmadıqca qəbri açılaraq yerinə başqası dəfn edilə bilməz. Ancaq bir cənazəni dəfn etmək üçün başqa yer qalmayıbsa, bu təqdirdə sümükləri yığılar, yeni basdırılacaq olan ölü ilə arasına torpaq doldurular və qəbir örtülər.
Qəbir əzabından qorunma yolları
Mülk surəsini hər gecə oxumaq: İbn Abbas (r.a) Rəsulullahın (s.ə.s) belə dediyini bildirmişdir: “Bu surə (qəbir əzabına və ya qəbir əzabına səbəb olan günahlara qarşı) əngəldir, bu surə qurtuluş səbəbidir, adamı qəbir əzabından qurtarar”.(Tirmizi, Səvabul-Quran 9)
Dua: Peyğəmbərimiz (s.ə.s) belə dua etmişdir: “Ey Allahım! Cəhənnəm əzabından, qəbir əzabından, Məsih Dəccalın fitnəsindən, həyatın və ölümün fitnəsindən Sənə sığınıram!”(İbn Macə, Dua 3; Tirmizi, Dəavat 77)
Kamran MƏMMƏDOV
